Overrijp, te klein, vervallen, of gewoon niet naar de smaak van de consumenten … onverkochte voedingswaren werden lange tijd met een scheef oog bekeken en beschouwd als producten zonder veel waarde. Tegenwoordig is er een revolutie tegen verspilling en vóór korte ketens aan de gang: voedseloverschotten geven aanleiding tot mooie initiatieven van ondernemers, met de steun van de Strategie Good Food 2.

En als er nu eens een andere optie dan de vuilnisbak bestond? Momenteel wordt naar schatting amper 11% van de voedingswaren die uit de rekken van de Belgische supermarkten gehaald worden benut (studie van Comeos uit 2019). Het doel is om via de ondersteunde projecten tegen 2030 aan 500 ton benutte onverkochte voedingsmiddelen of voedseloverschotten te geraken (ten opzichte van de 91 ton tussen 2016 en 2020). Alle actoren uit de voedselketen zijn betrokken bij het recupereren van die hulpbronnen die mensen nog kunnen consumeren. Dat gebeurt in het bijzonder door praktijken in te voeren die de strijd tegen voedselverspilling en een andere kijk op dat ‘afgeschreven’ eten stimuleren.

De Strategie Good Food 2, die in 2016 van start ging en verlengd werd tot 2030, wijdt een van haar vijf pijlers aan het ‘verminderen van voedselverlies en -verspilling’ via met name de verwerking van onverkochte voedingsmiddelen en financiële steun voor verwerkingsprojecten en frisse, jonge ondernemersinitiatieven. "Good Food heeft ons een duwtje in de rug gegeven om inspiratie op te doen en een samenhangend project op te zetten door voort te bouwen op onze troeven en onze installaties te delen", legt Catherine Bodson uit. Ze is de oprichtster van de het ambachtelijke conservenatelier Pipaillon en was in 2022 laureaat van de projectoproep BeCircular. "We hebben onze doelgroep (uitsluitend producenten en landbouwers uit Brussel en de randgemeenten) duidelijk geïdentificeerd en ons aanbod geformuleerd: hen in staat stellen om hun inkomsten te diversifiëren door hun oogstoverschotten te gebruiken, en dat tegen een correcte vergoeding." 

Je economische model kunnen uitproberen

Een bedrijf uit de grond stampen is een serieuze gok, des te meer als je ervoor kiest om je economische model te baseren op “wortelloof en schillen”! Louise Martin Loustalot, medeoprichtster van de circulaire en solidaire traiteurszaak Les Gastrosophes, ging in 2016 van start door markten tegen het einduur af te schuimen met een groep vrienden. De jonge vrijwilligers blijven gemotiveerd en Good Food wordt de allereerste geldschieter van hun vereniging. “Dankzij hen konden we de keuken uitrusten en bovendien gaf het ons de nodige zekerheid om het project op langere termijn uit te werken, te formuleren waar we voor stonden en ons economische model echt uit te testen”, herinnert de jonge vrouw zich. Vervolgens stelde de gemeente Anderlecht een gebouw ter beschikking om er een laboratorium te huisvesten voor de verwerking van onverkochte voedingswaren die ingezameld werden bij Brusselse biowinkels. En er volgde een subsidie van BeCircular voor de eerste aanwervingen. Tussen 2018 en 2022 produceerde Les Gastrosophes meer dan 80.000 maaltijden, waarvan 50.000 gratis. Een deel van het bedrag van de verkoop van de gewone traiteursdienst wordt immers gebruikt om de gratis sociale traiteur te financieren. Tegenwoordig betaalt de vereniging de lonen uit eigen zak en serveert ze elk jaar meer dan 30.000 maaltijden, goed voor 18 tot 24 ton gerecycleerde onverkochte producten.

Kiezen voor circulariteit

Door projecten voor de verwerking van onverkochte producten financieel te ondersteunen helpt de Strategie Good Food 2 rechtstreeks mee om onze economie en het bijhorende ideaal van de overproductie vanuit een andere hoek te benaderen. In de voedselketen is verspilling tegengaan aan de bron een cruciale stap richting meer circulariteit. De onderneming moet niet alleen rendabel zijn, je moet ook een evenwicht vinden tussen persoonlijke waarden en de realiteit op het terrein. Dat is ook wat Louise Martin Loustalot (Les Gastrosophes) moest uitmaken: werken met onverkochte producten kan “duurder uitvallen dan goedkope groenten en fruit inslaan maar wij hebben ervoor gekozen die meerkost te laten dragen door de verkoop van diensten aan vermogende klanten (ondernemingen, overheidsdiensten, particulieren). Zij dekken de kosten van de gerecupereerde producten maar ook het economische verlies dat bij de gratis sociale traiteur komt kijken. En dat werkt!” 

Zodra de ondernemersmachine in gang is, komt het moment om de verworven expertise en vaardigheden door te geven, en de revolutie tegen de verspilling en voor de korte ketens zo een extra duwtje in de rug te geven. Catherine Bodson (Pipaillon) heeft ondertussen een gebruiksklaar atelier en een goedgevulde catalogus van recepten. Ze probeert haar netwerk verder uit te breiden en “nieuwe producenten te overtuigen”. Louise Martin Loustalot (Les Gastrosophes) droomt dan weer van een “huis waar alles rond voeding draait met plek voor productie, evenementen, ruimtes waar het even wat minder mag, een restaurant en gezamenlijke voedselverwerking zonder straffe technologie”. Onverkochte voedingsmiddelen en voedseloverschotten die in extremis gered worden van de vuilnisbak hebben duidelijk nog heel wat in petto … Aan tafel!

Een van de doelstellingen van de Strategie Good Food luidt ‘toegang tot duurzame voeding voor iedereen’. Met de steun van Good Food blaast het project Erg à table de refter van de École de Recherche Graphique (Erg) nieuw leven in. Minstens een keer per week kruipen studenten als vrijwilliger achter het fornuis om een maaltijd te bereiden met verse, lokale kwaliteitsproducten. Succes gegarandeerd voor betaalbare recepten die thuis gemakkelijk na te maken zijn. De leerlingen hebben ook toegang tot opleidingen rond duurzame voeding, hygiëne ... kwestie van hun kijk op grootkeukens te veranderen. We zaten samen met Igor Liévin, coördinator van de lessen van Erg à table.

Wat is het project Erg à table? Wanneer en hoe is het ontstaan?

Het gaat om een project rond een gemeenschapskeuken dat georganiseerd wordt door studenten, leraars en de directie van Erg, en dat ontstaan is vanuit twee vaststellingen. Ten eerste, dat het voor de studenten moeilijk is om in de buurt van de school gezonde, biologische kwaliteitsvoeding te vinden tegen een betaalbare prijs voor hun budget. En daarnaast, de zin om iets te doen met de bar in de hal van de school en ondertussen de verschillende kookinitiatieven verder te zetten die de studenten hadden opgestart. Door de leerlingen minstens een maaltijd per week aan te bieden, willen we hen de kans geven om beter te eten, de voorkeur te geven aan lokale voeding en de hoeveelheid voedselafval te verminderen. Het gaat er ook om het vaak miskende werk van grootkeukens zichtbaar te maken. Daarom hebben de studenten die aan het project deelnemen alle aspecten en maatregelen in handen die bij een keuken in een schoolinstelling komen kijken.

Tegen welke problemen lopen je studenten tegenwoordig aan als ze zich correct willen voeden en toegang willen krijgen tot kwaliteitsvol eten voor een eerlijke prijs?

Armoede bij studenten is een heel belangrijk thema, des te meer sinds de gezondheidscrisis, toen heel wat studenten bijvoorbeeld in een moeilijke situatie terechtkwamen nadat ze hun studentenjob kwijtraakten. Dat de prijzen van grondstoffen de voorbije maanden gestegen zijn zorgt er ook voor dat gezonde kwaliteitsproducten moeilijker toegankelijk worden. We kunnen stellen dat de gegentrificeerde wijk waar onze school zich bevindt ook niet helpt om een broodje te vinden tegen een betaalbare prijs. Als we koken letten we er dus op de lijst met de gebruikte ingrediënten en de prijs ervan mee te geven, want we willen tonen dat het mogelijk is om thuis recepten na te maken zonder een fortuin uit te geven.

Zijn de studenten een generatie die meer let op wat er op hun bord ligt?

Dat is moeilijk te zeggen, maar het staat vast dat de neiging om dingen in vraag te stellen en het klimaat van multidisciplinaire reflectie die alomaanwezig zijn in alles wat we bij Erg doen sterk meespelen. De nieuwe generaties hebben altijd nieuwe socio-economische strijdpunten aangedragen, en voeding is een van de uitdagingen van onze tijd.

Waarom is het belangrijk om de studenten bewust te maken rond voeding, en hen toegang te geven tot verse, lokale en seizoensproducten?

In de huidige socio-economische context, die samenhangt met de klimaatcrisis, is voeding een cruciaal element om als burger actie voor te ondernemen. Aangezien voeding tegelijk een vorm van empowerment [n.v.d.r. proces om individuen en groepen aan te zetten tot meer autonomie] en toe-eigening van de macht is, is het cruciaal om het op te nemen in de onderwijswereld.

Hoe heeft de Strategie Good Food jullie geholpen om dit project op te zetten en uit te werken?

De steun van Good Food is doorslaggevend geweest voor de verwezenlijking van het project. Daardoor konden we een beroep doen op de expertise van een professioneel team, dat ervaring heeft met duurzame voeding, het runnen van een gemeenschapskeuken en projectbeheer. Het heeft ons ook toegelaten om contacten aan te knopen met andere initiatieven die er dezelfde waarden op nahouden en die evenveel aandacht besteden aan duurzame voeding.

Kende dit project onmiddellijk het succes waarop jullie gerekend hadden? Hoe verklaar je dat?

Oorspronkelijk stond het project gepland voor 2020, maar de start ervan werd uitgesteld door de beperkingen die toen golden in de scholen. Zodra het van start ging, liet een hele stroom studenten echter zijn betrokkenheid blijken door een reeks opleidingen te volgen. Dat ligt zeer zeker aan de groepsdynamiek, het feit dat de studenten het project van a tot z in handen hebben, en de steun van de hele school.

Zou je stellen dat de gemeenschapskeuken de artistieke creatie van je studenten ‘voedt’? 

In onze school benaderen we de kunstpraktijk en het onderzoekswerk dat ermee samenhangt vanuit een collectief kader, wat helemaal aansluit bij de aard van het project Erg à table. Het feit dat de studenten uitgenodigd worden om rekening te houden met het milieu, de limieten en de dynamiek ervan, en ondertussen een gemeenschapskeuken runnen die duurzame voeding stimuleert, past dus volledig in het pedagogisch en artistiek kader van Erg. 

Welk advies zou je geven aan studenten van andere instellingen die een dergelijk avontuur willen aangaan?

Probeer contact te zoeken met zoveel mogelijk verschillende profielen om het plaatje completer te maken: leraars, administratieve medewerkers en het directieteam. En ook buiten je school! Win inlichtingen in over de steun die je gemeente aanbiedt, over beurzen, projectoproepen ... Wees niet bang om dingen voor te stellen en in dialoog te gaan. Wij vinden het belangrijk dat het project collectief gedragen wordt, maar ook institutionele ondersteuning krijgt. Vanuit onze ervaring lijkt het ons belangrijk om van bij het begin tijd te kunnen steken in de organisatie van de coördinatie van het volledige team dat eraan deelneemt, maar ook partnerschappen aan te gaan met initiatieven en producenten, op lokaal niveau. Tijdens het hele project hebben we aandacht voor het doorgeven van kennis. Zo hebben we op de site van Erg een aantal brochures gepubliceerd over onze ervaring en over de opleidingen die we gevolgd hebben.

Wat zijn jullie volgende acties en doelstellingen voor dit jaar?

We werken momenteel aan verschillende punten die vatbaar zijn voor verbetering. Zo denken we na over hoe we ons collectief kunnen organiseren binnen Erg à table om de ervaring van de deelnemers gelijk te trekken, beter te communiceren met de rest van de school, meer aan te knopen bij andere lessen en projecten in de school, strikter toe te zien op de vereiste basisopleiding, een redelijk aantal maaltijden per jaar te behouden, en andere mensen en projecten te leren kennen die qua kijk op voeding op dezelfde lijn zitten.

Zoekt u een plek om uw activiteit te vestigen in Brussel?

Citydev en de Haven van Brussel hebben elk een accommodatie-aanbod, waarmee u een plek kunt zoeken om u professioneel te vestigen in Brussel.

Citydev.brussels heeft Inventimmo ontwikkeld, een tool waarmee ondernemers een vestiging kunnen zoeken in Brussel. Die bundelt het volledige aanbod ateliers, opslagplaatsen, kantoren en gronden voor bedrijven in Brussel. Die informatie wordt elke week geüpdatet, onder meer dankzij een samenwerking met de vastgoedsector. De ondernemers kunnen zo zoeken naar aanbiedingen in functie van bepaalde criteria, die ze kunnen opslaan, waardoor ze ook meldingen kunnen krijgen van nieuwe beschikbare aanbiedingen.

Parallel daarmee heeft de Haven van Brussel eveneens een accommodatie-aanbod. Ondernemers kunnen zich inschrijven op de nieuwsbrief van de Haven of de Facebookpagina volgen om op de hoogte te blijven van de ruimtes die vrijkomen.

Bent u een professional in de Brusselse voedingssector? Wilt u zich in Brussel bevoorraden met gezonde, lokale seinzoensvoeding? Het B2B-team van Good Food stelt u een lijst voor met nieuwe B2B-verdelers, bij wie u uw voorraad lokale producten kunt inslaan en ook nog eens uw logistiek vereenvoudigt.

• Terroirist (kruidenierswaren, fruit, groenten, drank) heeft voortaan een site om online te bestellen en levert nu volgens deze cyclus: de bestellingen worden maandagmiddag afgesloten voor een levering op woensdag, dinsdagmiddag voor een levering op donderdag, woensdagmiddag voor een levering op vrijdag, donderdagmiddag voor een levering op zaterdag, en vrijdagmiddag voor een levering op maandag of dinsdag. Als u nog geen account hebt in hun webshop, registreer u dan HIER.
• MaBio (kruidenierswaren, fruit, groenten, zuivel, vlees) is net begonnen met zijn dienstverlening op de Vroegmarkt en biedt de Brusselse professionals voortaan Waalse bioproducten aan! Meer info vindt u HIER.
• Le Réseau Paysan (kruidenierswaren, fruit, groenten, zuivel, vlees), een coöperatieve vereniging van producenten uit de provincie Luxemburg, levert op donderdag in Brussel via Cabas. Meer info vindt u HIER.

• Made in BW (kruidenierswaren, fruit, groenten, zuivel, vlees), een vzw van Waals-Brabantse producenten, levert eveneens op donderdag in Brussel. Meer info vindt u HIER.
• Paysans Artisans (kruidenierswaren, fruit, groenten, zuivel, vlees) levert in Brussel op woensdag- en vrijdagochtend. Meer info vindt u HIER.
• C’tout Bon! (fruit en groenten) levert in Brussel op dinsdag en vrijdag (de bestellingen worden zondag en woensdag telkens om middernacht afgesloten). Meer info vindt u HIER.

Ontdek andere B2B-verdelers van lokale en seizoensproducten in de gids van Good Food, waarin u naast hun aanbod ook hun aankoopvoorwaarden vindt.

U kunt zich met al uw vragen ook wenden tot de B2B-dienst van Leefmilieu Brussel.

Werkt u in de non-profitsector? Wilt u een project ontwikkelen om duurzame voeding beter toegankelijk te maken voor iedereen in Brussel? Neem dan deel aan de projectoproep Good Food 2023 om financiële steun te krijgen voor de uitvoering van uw project!

Met deze nieuwe projectoproep ‘Toegankelijkheid van Good Food’ wil het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de opkomst van projecten ondersteunen die structurele acties ontwikkelen om de toegankelijkheid van duurzame voeding voor iedereen te bevorderen, met name in wijken met een laag aanbod aan Good Food.

De geselecteerde projecten kunnen rekenen op een financiële ondersteuning tot €75.000. De projecten mogen max. twee jaar (24 maanden) duren na de inwerkingtreding van de subsidie.

• Ontdek hier meer informatie

Met de nieuwe projectoproep "Toegankelijkheid van Good Food" wil het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (door een samenwerking tussen Leefmilieu Brussel en de COCOF) de opkomst van projecten ondersteunen die structurele acties ontwikkelen die de toegankelijkheid van Good Food bevorderen, met name in wijken met een laag aanbod aan toegankelijke Good Food.

Werkt u in de non-profitsector, ontwikkelt u acties en activiteiten in het Brussels Gewest en wilt u een project ontwikkelen om de toegankelijkheid van Good Food te verbeteren, en hebt u financiële steun nodig om de uitvoering ervan te begeleiden? Neem dan deel aan de projectoproep Good Food 2023!

Alle details over de oproep vindt u op deze pagina. Op dinsdag 16 mei 2023 wordt een informatiesessie georganiseerd.

Een intentieverklaring wordt verwacht tegen woensdag 31 mei 2023 (optioneel maar sterk aangemoedigd) en de definitieve aanvraag wordt verwacht tegen maandag 3 juli 2023.

Foto © Gaëlle Henkens