Bakkers, kruideniers, zaakvoerders van coöperatieve supermarkten of gewone consumenten, het zijn de nieuwe actoren van de voedingssector in de hoofdstad. Met de Strategie Good Food beschikken ze over welgekomen steun om hun ideeën waar te maken en modellen door te voeren die een alternatief bieden voor de traditionele grote winkelketens. Het gaat om een hele sector die zichzelf heruitvindt en de weg opent naar de ecologische en maatschappelijke transitie. Dat doen ze met de korte keten, de strijd tegen voedselverspilling en de terugkeer naar meer sociale connectie.
Goed eten zonder naar de supermarkt te gaan, het kan. In Brussel heeft het model van de grootwarenhuizen, dat in de jaren 1920 vanuit Noord-Amerika kwam overgewaaid, stevig voet aan de grond gekregen zoals bijna overal ter wereld. De producten worden er voorverpakt verkocht met zelfbediening en je legt wat je wilt kopen gewoon in je karretje. “Een van de voornaamste gebreken van het huidige voedingssysteem is dat er een enorme kloof is ontstaan tussen producenten en consumenten, tussen het platteland en de stad”, stelt Denis Hees vast. Hij is medeoprichter van de vereniging Urban Product, waarvan de voornaamste missie erin bestaat “bij te dragen aan de ‘herverdeling’ van duurzame oplossingen”. Met de steun van Good Food stampte hij in mei 2022 het project UP ! Lokal uit de grond, waarmee biologische tuinbouwers hun fruit en groenten kunnen verkopen in de traditionele winkeltjes en kruidenierszaken in de volksbuurt van Kuregem, waar het aanbod duurzame producten gewoonlijk ontbreekt.
Terugvallen op de bestaande lokale gemeenschap
Het wiel heruitvinden hoeft niet, want voor Denis zijn de kleine kruidenierszaken in de buurt “er van nature en van oudsher voor de kwetsbare bevolking in Brussel”. “De middenklasse en de overheid zien ze vaak over het hoofd en nochtans zijn ze onmisbaar voor het sociale leven en de gezelligheid in onze buurten”, legt hij uit. “Met hun expertise en hun eigenheid zijn ze de ideale drijvende kracht om gezonde voeding te promoten.” Up ! Lokal bouwt niet alleen voort op een netwerk van bestaande lokale handelszaken, het sluit ook aan bij een meer ‘circulaire’ economie die zo min mogelijk wil verspillen, omdat de onverkochte producten gebruikt worden in de keukens van een naburig sociaal restaurant. Meer algemeen draagt dat ertoe bij dat we een duurzame voedselketen gaan herdefiniëren en structureren om het Brussels Gewest te bevoorraden, wat een van de 5 pijlers van de Strategie Good Food 2 (2022 - 2030) vormt.
Iedereen wil gezond eten
Bij de grote supermarktketens en met name de (hard)discounters trekken de systematisch lagere prijzen de minstbedeelden aan, bij wie voeding zwaar doorweegt in het dagelijkse budget. Het merendeel van de producten in de rekken is vaak sterk bewerkt, niet zo voedzaam en smaakvol, heeft een aanzienlijke milieu-impact, en de producenten worden er slecht of weinig voor vergoed. Nochtans “streeft iedereen ernaar zich gezond te voeden”, verzekert Denis Hees ons. “Je moet omstandigheden creëren die iedereen in staat stellen om keuzes te maken waarmee het collectieve recht op gezonde voeding uitgeoefend kan worden.” Volgens hem gebeurt dat met name door “banden aan te knopen met diegenen die ons voeden, de cycli van de natuur te herontdekken, en van voedingskwesties opnieuw een gezellige bedoening te maken”.
Samenwerking en solidariteit in de winkel
De coöperatieve supermarkt is een stuk minder onpersoonlijk dan het klassieke grootwarenhuis, en biedt toegang tot lokale kwaliteitsproducten die verkocht worden tegen lagere prijzen. De klanten zijn er tegelijk vennoten en vrijwilligers: ze kopen aandelen en engageren zich om een paar uur per maand aan de kassa te zitten of rekken te vullen. Door die aanpak kan de winkel zijn beheers- en personeelskosten drukken, waardoor ze lagere prijzen kunnen hanteren, wat de leden van de coöperatieve vereniging dan weer ten goede komt.
Le Pédalo werd in 2020 opgericht, in volle coronacrisis. Het is een coöperatieve supermarkt in de gemeente Elsene. De aangeboden producten komen zoveel mogelijk uit lokale korte ketens en variëren naargelang het seizoen. “Het is een alternatief voor de verkoop in grootwarenhuizen dat de consumenten en de producenten toelaat om opnieuw een connectie aan te gaan”, vertelt Melchior, lid van het administratieteam. Het systeem voldoet consistent aan tal van duurzaamheidscriteria die tegenwoordig onmisbaar zijn als je een leefbaar antwoord wilt formuleren op de huidige en toekomstige milieucrisis en sociale crisis.” En omdat het ingaat tegen de eenheidsworst en standaardisering van producten, is Le Pédalo ook een plek voor gesprekken en ontmoetingen die mensen uit de buurt samenbrengt, ongeacht hun sociaal-economische achtergrond, en zo de toegang tot gezonde en duurzame voeding democratiseert.
Met welke kleur betaalt u?
In het begin roept de vraag verbazing op maar het went snel. Paars voor de middelste prijs, waarmee “de winkel kan blijven draaien”, blauw voor een 20% lagere prijs en oranje om 10% meer te betalen. Dat systeem met gedifferentieerde prijzen ligt aan de oorsprong van de ‘sociaal geëngageerde bakkerij in eigen beheer’, die Louise, Léa, Sylvain en Colin hebben opgericht. Le Pain Levé is gevestigd in de gemeente Schaarbeek en krijgt steun van Good Food. De bakkerij laat haar klanten de keuze om in functie van hun budget te betalen, zonder dat ze zich hoeven te verantwoorden, en dat verandert heel wat! In de eerste plaats de vertrouwensrelatie met elke klant die mettertijd ontstaat. En het feit dat vaste of toevallige klanten zich de vraag stellen “wat hen een redelijke prijs lijkt als ze kijken naar hun budget en de kwaliteit van de producten die we hen verkopen”, zegt Charlotte Laloire, die bij het project betrokken is.
De zuurdesembroden, de brioches en allerlei andere soorten gebak in de winkel worden gemaakt van biologische bloem en geproduceerd op slechts een vijftigtal kilometer. De andere grondstoffen komen van de coöperatieve supermarkt vlakbij, en de onverkochte producten worden aan organisaties uit de buurt en aan actievoerders geschonken. “We vinden het belangrijk om de lokale voedselketen waarin boeren en ambacht een grote rol spelen te ondersteunen”, licht Charlotte toe. “Zo hebben we meer controle over de kwaliteit van de producten die we gebruiken.”
Seizoensproducten, korte ketens, de strijd tegen voedselverspilling, sociale banden die opnieuw ontstaan en aangehaald worden, voedselgerelateerd burgerschap, toegang voor zoveel mogelijk mensen … dat is wat dag in dag uit dingen in beweging zet voor duurzame voeding in Brussel, en integraal deel uitmaakt van de Strategie Good Food 2. Een avontuur dat Denis Hees goed samenvat: “We gaan de supermarkten niet schrappen, maar we proberen gewoon om naar alternatieven toe te werken die toegankelijk zijn voor iedereen, en het gesprek open te trekken.”
